Polityka historyczna

Polityka historyczna (niem. Geschichtspolitik) lub polityka pamięci – kształtowanie świadomości historycznej oraz wzmocnienie publicznego dyskursu o przeszłości.

Geneza pojęcia

Polityka historyczna wynika z potrzeby mitologizacji przeszłości^[1] w celu tworzenia dziedzictwa kulturowego danego narodu. Pojęcie polityki historycznej wywodzi się z Niemiec, gdzie pojawiło się w latach 1980. i zajmowało się wpływem historii na politykę tego kraju^[2]. Wraz z początkiem lat 1990. debata publiczna na temat wydarzeń z historii zaczęła mieć coraz większe znaczenie:

Wraz ze zjednoczeniem Niemiec stary podział na zachodnioniemiecką i wschodnioniemiecką politykę historyczną stracił rację bytu (…) w kontekście niemieckim pojęcie to nie ma – w przeciwieństwie do dyskursu politycznego polskiego – konotacji konserwatywnych^[3].

Narzędzia polityki historycznej

Narzędziami polityki historycznej są finansowane przez państwo: badania naukowe, edukacja i wychowanie, instytucje wyspecjalizowane (jak muzea, izby pamięci, instytuty lub centra), organizacja czasu (kalendarz świąt państwowych), topografia pamięci, wykorzystanie mediów masowych i wymiar sprawiedliwości, szczególnie podczas tranzycji politycznej, etykietowanie bohaterów oraz wykorzystywanie narratorów o odmiennym autorytecie (np. naukowców i świadków wydarzeń) w artykułach historycznych^[4].

Polityka historyczna wpływa na naturę i nazwy pomników i muzeów, ulic, placów, miast i całych krajów^[5], patronów placówek oświatowych i innych instytucji publicznych, osoby odznaczone orderami i medalami za zasługi^[6], instytucje świadomości historycznej wspólnoty, a także wspierane przez państwo i samorządy badania naukowe, działania kulturalne i edukacyjno-wychowawcze.

Zagadnienie polityki historycznej w Polsce

W Polsce pojęcie polityki historycznej niejednokrotnie wzbudza negatywne emocje^[7]. Politykę historyczną oskarża się bowiem o manipulację i wybiórcze traktowanie faktów historycznych^[8].

W polskiej debacie o polityce historycznej padają różne propozycje definicji, często zawierające wątki ideologiczne:

„Posługiwanie się przez demokratyczne (ale nie tylko) społeczeństwa własnymi interpretacjami wydarzeń z przeszłości do osiągania m.in. bieżących celów politycznych^[9].
„Świadome działanie klasy politycznej mające na celu kształtowanie zakresu i charakteru zbiorowej pamięci historycznej”^[10].
„Interpretacja tożsamości wspólnoty politycznej – w jej toku obywatele podejmują decyzje co do tego, jakie tradycje chcą kontynuować, a jakich nie”^[11].
Wzmocnienie publicznego dyskursu o przeszłości poprzez różne formy instytucjonalizacji (instytucje centralne, państwowe, lokalne – samorządowe oraz regionalne)^[12].

Podczas zorganizowanej 17 listopada 2015 w Kancelarii Prezydenta RP konferencji ogłoszono rozpoczęcie prac nad Strategią Polskiej Polityki Historycznej. Prezydent RP Andrzej Duda stwierdził wówczas, iż „prowadzenie polityki historycznej to jedno z najważniejszych działań prezydenta”^[13].