UWAGA
Strona jest ponownie oddana do uzytku po zabiegach konfiguracyjnych. Jeśli zobaczą Państwo na niej jakieś błedy techniczne, prosimy o ich zgłoszenie.

Większość artykułów w portalu to nasze własne teksty z kluczowych dziedzin związanych z naszą misją. Spora część materiałów pochodzi też z polskiej wersji Wikipedii, gdzie były odrzucone ze względu na politykę redaktorów (przeczytaj o krytyce Wikipedii). Są też i takie, które zostały przeniesione na nasze strony, gdyż stanowią istotne uzupełnienie merytorycznej treści naszego serwisu. Wszystkie artykuły podlegają edycji przez naszych Użytkowników, dlatego ich wersje mogą się różnić od prezentowanych na innych witrynach.

Nożoróbstwo

Z Wedapedia
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Rytownik przy pracy

Nożoróbstwo, nożownictwo, wytwarzanie noży (ang. knifemaking) – rodzaj hobby, zawodu, rzemiosła polegającego na wytwarzaniu noży. Osobę zajmującą się tym nazywa się "maker" (czyt. mejker), knifemakerem, rzadziej nożownikiem, a noże przez niego wykonane nazywane są "custom" (czyt. kastom), custom knife. Każdy knifemaker ma swój styl, a i istnieją noże charakterystyczne dla danego kraju, czy regionu (puukko, noże jakutów, filipińskie motylki itp.).

Używane terminy

Podczas produkcji noży używa się takich terminów jak:

  • Formatka (wycięty/wykuty wstępny zarys noża)
  • Blank (nienaostrzona głownia, bez obsadzonej rękojeści)
  • Jig (prowadnica pod pilnik, jak i przystawka pod szlifierkę taśmową, służy do robienia szlifów)
  • Czołg (potoczna nazwa na szlifierkę taśmową)
  • Hidden (móż z trzpieniem, na który 'nabija' się rękojeść)
  • Full tang (nóż, w którym za rękojeść służą okładki)
  • KT (krawędź tnąca)
  • Filework (ozdobny wzorek na grzbiecie noża)
  • Nagar (brud na ostrzu po obróbce cieplnej)

Używane narzędzia

Do amatorskiego knifemakingu nie potrzeba zbyt wiele narzędzi, do bardzo podstawowych należą:

  • Pilniki do metalu
  • Wiertarka
  • Szlifierka kątowa lub piłka do metalu
  • Ściski stolarskie
  • Papiery ścierne
  • Tarnik
  • Klej epoksydowy (do sklejenia rękojeści)

Proces tworzenia noży

Do robienia szlifów używa się między innymi prowadnicy do pilnika (jig).

Istnieje kilka technik wytwarzania noży, do najpopularniejszych należą poprzez szlifowanie i wykuwanie.

Szlifowanie polega na wycinaniu wpierw formatki szlifierką kątową lub brzeszczotem. Następnie dopracowuje się kształt pilnikami i na szlifierce. Później wyznacza się suwmiarką lub wiertłem, czy też rysikiem krawędź tnącą. Potem okrągłym pilnikiem szlifuję się wyjście szlifu (miejsce gdzie zaczyna się szlif). Dalej na prowadnicy robi się szlify, zostawiając trochę materiału na krawędzi tnącej. Kolejno usuwa się papierami ściernymi rysy po pilniku/szlifierce, szlifując prostopadle. Po tym wszystkim można blank zahartować, w celu zwiększenia twardości stali, wytrzymałości itp. Bez hartowania nóż byłby giętki i bardzo szybko by się tępił. Twardość noży mierzy się skalą Rockwella.

Wykuwanie jest tradycyjną metodą wytwarzania noży i polega na nagrzaniu materiału do odpowiedniej temperatury, i kuciu kształtu noża. Podczas kucia należy uważać na temperaturę, powinna ona być ani za niska, ani za wysoka. Należy też zwracać uwagę na czas kucia, gdyż długie nagrzewanie stali powoduje rozrost ziarna w strukturze stali, a im mniejsze ziarna tym lepiej się to przekłada na wytrzymałość ostrza, jego ostrość itp. Po procesie powinno się wygrzewaniem (nagrzanie materiału do temperatury hartowania i pozostawienie go, by z tej temperatury powoli stygł) zlikwidować naprężenia powstałe podczas kucia. Po tym wszystkim można zrobić szlify, usunąć nagar, lub pozostawić jego surowy wygląd, zależy od osobistych preferencji.

Hartowanie blanków odbywa się poprzez nagrzanie materiału do odpowiedniej temperatury i utrzymaniu w niej przez określony czas (zależy od stali i jej grubości). Do nagrzewania używa się elektrycznych pieców hartowniczych, piecyków na palnik gazowy, czy palenisk na węgiel drzewny i koks. Temperaturę hartowania określa się np. po kolorach, jakimi mieni się nagrzewana stal.

Po utrzymaniu blanka przez odpowiedni czas w wyznaczonej temperaturze, szybko schładza się go w zależności od gatunku stali w: oleju, wodzie, solance, czy sprężonym powietrzu, jednak najczęściej jest to olej. Hartowanie to dla stali trudny proces, podczas którego powstają w materiale różnorakie napięcia, które trzeba zniwelować poprzez odpuszczanie. Polega ono na nagrzewaniu blanka przez naznaczony czas w odpowiedniej temperaturze i pozostawieniu go by wystygł razem z piekarnikiem. Hartowanie może odbywać się od razu z odpuszczaniem.

Po zahartowaniu nóż może mieć różną twardość, w zależności od stali, metody hartowania, odpuszczania itd.

  • 50 HRC - dla noży przeznaczonych do rzucania.
  • 58 HRC - najbardziej odpowiednia twardość dla noży, kompromis pomiędzy twardością a plastycznością (giętkością).
  • 65 HRC - można rysować po szkle, takie ostrze będzie się bardziej szczerbiło niż tępiło.

Nie możliwe jest osiągnięcie wyższych wartości, a i to nie ma sensu, gdyż stal im twardsza tym staje się bardziej krucha. Ceramiczne noże mają ok. 75 HRC i mogą się rozbić jak szkło po upadku na twarde podłoże.

Po procesie hartowania i odpuszczania blank może być od razu oprawiony lub wyczyszczony, oszlifowany papierami ściernymi, dopracowany itd.

Oprawianie noży full tang (blank ma pełny obrys rękojeści, a za rękojeść służą okładki) polega na nawierceniu okładek, nałożeniu pinów i sklejeniu całości. Rękojeść może być zrobiona z drewna, metalu (jako przekładki), skóry, rogu, micarty, nawet i z kamienia.

Noże hidden tang oprawia się przekładkami lub 'nabija się' na jeden kawałek materiału. Najpierw dopasowuje się jelec/bolster, będący czołem rękojeści. Następnie nadziewa się kolejne warstwy przekładek, jednocześnie smarując je klejem. Na koniec idzie głowica, zwieńczająca tylną część rękojeści. Głowica może być klejona, nabijana, nakręcana, lub w ogóle jej nie być - to wszystko zależy od potrzeby i osobistych preferencji. Tak przygotowany nóż wsadza się w prasę do wyschnięcia kleju. Później nadaje się rękojeści dany kształt i ją się dopracowuje. Na koniec rękojeść impregnuje się, a nóż ostrzy.

Po zrobieniu noża można wykonać do niego pochwę, a robi się ją najczęściej ze skóry, kydexu, jak i również drewna, metalu, kory. Istnieje dziedzina zajmująca się tym, zwana pochworóbstem, po ang. sheathmaking.

Gatunki stali używane w knifemakingu

Jako materiał na ostrze używana jest najczęściej stal węglowa lub nierdzewna. Nie każda stal nadaje się do zrobienia noża np. stali konstrukcyjnej (używana na profile, kątowniki, teowniki itp.) nie da się zahartować, bo ma za mało węgla i ostrze zrobione z takiej stali będzie kiepsko trzymało ostrość. Może być pozyskiwana z odzysku (pióra resorów, pierścienie łożysk, piły tarczowe, stare pilniki, stare klucze itd.), jak i w formie płaskowników kupowanych w sklepach internetowych. Przy pozyskiwaniu materiału ze złomu istnieje ryzyko dostania stali zmęczonej, przepracowanej, z mikropęknięciami, które ujawnią się podczas hartowania, szlifowania, czy zwykłego użytkowania noża. Na dodatek nie ma 100% pewności czy to jest dany gatunek stali. Płaskowniki ze sklepów eliminują te problemy, jednak to drożej kosztuje.

Stal węglową łatwo naostrzyć, długo tą ostrość trzyma, jest wytrzymała, tania, łatwo ją zdobyć, jednak trzeba o nią dbać (wycierać do sucha, od czasu do czasu smarować czymś tłustym), żeby nie rdzewiała. Nadaje się do cięższych prac w lesie, jak i w kuchni (lepsza ostrość od stali nierdzewnej).

Stal nierdzewna jest mniej wytrzymała, nieco gorzej trzyma ostrość itp. jednak nie zostawia metalicznego posmaku na jedzeniu i nie trzeba się martwić o jej rdzewienie. Nadaje się do noży kuchennych, biwakowych, jak i każdych innych gdzie nie trzeba zajmować się dbaniem o ostrze.

Popularne gatunki stali:

  • NCV1 (stal węglowa) - stare piły tarczowe bez widii, piły tartaczne bez widii
  • 50 HS i 50 HF (stal węglowa, sprężynowa) - pióra resorów.
  • ŁH13 i ŁH15 (stal węglowa, przy odpowiedniej obróbce jest jedną z najlepszych) – stare pierścienie łożysk
  • NC6 (stal węglowa)
  • D2 (połączenie stali węglowej z nierdzewną)
  • AEB-L (stal nierdzewna)
  • N690 (stal nierdzewna)
  • 1065, 1075, 1085, 1095 itd. (stal węglowa, dwie ostatnie cyfry określają zawartość węgla np.: 1095 = 0,95%)
  • 440 (stal nierdzewna, często spotykana w nożach masowej produkcji)
  • O1 (stal węglowa)
  • M390 (stal węglowa, proszkowana)

Noże można robić i ze stali damasceńskiej, i z włókna węglowego, jak i również z kamienia.

Zobacz też

Bibliografia


Ten artykuł bazuje na treści z Everybodywiki, która, by zachować go dla Użytkowników Internetu, skopiowała go przed usunięciem z Wikipedii: Nożoróbstwo. Autorzy artykułu są podani w historii edycji.
Prawa autorskie: licencja CC-BY-SA 3.0 oraz GNU FDL
Źródło: „https://wedapedia.pl/index.php?title=Nożoróbstwo&oldid=610”