UWAGA |
---|
Większość artykułów w portalu to nasze własne teksty z kluczowych dziedzin związanych z naszą misją. Spora część materiałów pochodzi też z polskiej wersji Wikipedii, gdzie były odrzucone ze względu na politykę redaktorów (przeczytaj o krytyce Wikipedii). Są też i takie, które zostały przeniesione na nasze strony, gdyż stanowią istotne uzupełnienie merytorycznej treści naszego serwisu. Wszystkie artykuły podlegają edycji przez naszych Użytkowników, dlatego ich wersje mogą się różnić od prezentowanych na innych witrynach. |
Olza (rzeka)
Olza w Cieszynie, widoczny jeden z jazów | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kontynent | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Państwo | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lokalizacja | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Rzeka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Długość | 86,2 km (16 km w Polsce, 46 km w Czechach, 24 km granica między Polską i Czechami) km | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Powierzchnia zlewni |
1118 km² | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Średni przepływ |
10 m³/s przy ujściu | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Źródło | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Miejsce | w Istebnej, pod Gańczorką i Karolówką, na zachodnich stokach grzbietu Beskidu Śląskiego | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Wysokość |
840-880 m n.p.m. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Ujście | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Recypient |
rzeka Odra | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Miejsce | na północ od Bogumina, koło wsi Olza (powiat wodzisławski) | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Wysokość |
191 m n.p.m. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Współrzędne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Mapa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dorzecze Olzy | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Szlak | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie brak Brak mapy: Europa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie świata |
Olza (cz. Olše, niem. Olsa) – rzeka na Śląsku Cieszyńskim, na granicy Polski i Czech, będąca prawym dopływem Odry.
Przebieg
Długość 86,2 km, powierzchnia zlewiska 1117,6 km², z tego 479 km² na terytorium Polski. 49 większych dopływów. Źródła w Koniakowie w gminie Istebna, pod Gańczorką i Karolówką, na zachodnich stokach grzbietu Beskidu Śląskiego, na wysokości 840-880 m n.p.m. Uchodzi do Odry na północ od Bogumina, koło wsi Olza, na wysokości 191 m n.p.m. Średni spadek 0,67%, średni przepływ przy ujściu ok. 10 m³/s[1].
Pierwsze 16 km biegu na terenie Istebnej, w granicach Polski. W górnym biegu w granicach Czech, od Jabłonkowa po Trzyniec Olza tworzy granicę między Beskidem Śląskim a Beskidem Śląsko-Morawskim. W biegu środkowym, od Cieszyna do Karwiny oraz w dolnym, od Zawady po ujście do Odry, korytem Olzy biegnie granica polsko-czeska.
Dopływy Olzy
Lista nazwanych cieków wodnych w dorzeczu Olzy:
Olza (ujście do Odry)
├───P───Szotkówka │ └───P───Lesznica ├───P───Pietrówka ├───L───Stonawka ├───P───Bobrówka │ └───L───Młynówka ├───P───Puńcówka ├───L───Ropiczanka ├───L───Tyrka ├───P───Głuchówka ├───L───Kopytná ├───P───Radwanów ├───L───Łomna ├───L───Bukowiec ├───P───Gliniany Olza (źródło)
Przyroda
- Rezerwat przyrody Velké doly
- Rezerwat przyrody Lasek Miejski nad Olzą
- Rezerwat przyrody Lasek Miejski nad Puńcówką
Konotacje w kulturze
Olza i jej źródła zajmują poczesne miejsce w kulturze duchowej mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. Pieśń „Płyniesz Olzo po dolinie”, do której słowa ułożył Jan Kubisz, pochodzący z położonej nad tą rzeką wsi Końska, uznawana jest za nieoficjalny hymn Śląska Cieszyńskiego[2].
Hydronimia
Nazwa rzeki we współczesnej formie Olza wspominana była już w 1425 r.[3] Według polskiego językoznawcy, związanego ze Śląskiem Henryka Borka, etymologia nazwy rzeki „Olza” wywodzi się od praindyjskiej formy *Ali-gā od *ali- 'biały', skąd prasłowiańskie *Olьdza, a więc pierwotnie 'biała rzeka' (podobnie jak Łaba ← *Alba, łac. albus 'biały')[3],[4]. Twórca teorii hydronimii staroeuropejskiej, Hans Krahe stwierdził, że rdzeń *el-/*ol-/*al- oznacza „wodę, wilgoć”. Podobną teorię akceptuje (za m. in. J. Rozwadowskim) Robert Mrózek: Olza ← Oldza ← Oliga z pierwotnym znaczeniem 'woda', 'ciecz'[5]. Niemiecki onomasta Jürgen Udolph wywodzi nazwę „Aliga”, przekształconą następnie w „Olbga”, „Oldza”, od staroeuropejskiego *el-g/*ol-g („pachnieć, śmierdzieć, gnić”), stąd „Olza” oznacza „rzekę wydzielającą zapach” (nazwa „Olbga” – „bagno, błoto”).
W niemieckojęzycznych źródłach drukowanych rzeka występuje od 1493 r. pod nazwą „Olsa”. Czeska nazwa urzędowa rzeki („Olše”), utrwalona w dwudziestoleciu międzywojennym jako jeden z elementów czechizacji tzw. Zaolzia[potrzebny przypis], obecnie budzi kontrowersje nawet wśród uczonych czeskich[potrzebny przypis].
Miejscowości położone nad Olzą
Galeria
Olza w Bukowcu
Ujście Olzy do Odry w powiecie wodzisławskim
Zobacz też
Przypisy
- ↑ A. Dorda, 2009, s. 66.
- ↑ Zdzisław Hierowski: 25 lat literatury na Śląsku 1920-1945. Katowice – Wrocław: Wydawnictwa Instytutu Śląskiego, 1947. OCLC 69489660. (pol.).
- ↑ 3,0 3,1 Henryk Borek: Wśród śląskich nazw (seria: "Encyklopedia wiedzy o Śląsku"), wyd. Instytut Ślaski w Opolu, Opole 1986, s. 23-24
- ↑ Henryk Borek: Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, wyd. Instytut Śląski w Opolu, Opole 1988, s. 52
- ↑ Robert Mrózek: Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego, wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice 1984 ISBN 82-00-00622-2, s. 131
Bibliografia
- Aleksander Dorda: Środowisko abiotyczne. Charakterystyka hydrograficzna. Rzeki i potoki. Dorzecze Odry. W: Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych pod redakcją Idziego Panica. T. I: Śląsk Cieszyński w czasach prehistorycznych. Cz. pierwsza: Środowisko przyrodnicze. Cieszyn: Starostwo Powiatowe, 2009, s. 66-68. ISBN 978-83-926929-2-8.