Wartości

Wartości – przedmioty i przekonania, determinujące względnie podobne przeżycia psychiczne i działania jednostek. W rozumieniu kulturowym wartości to powszechnie pożądane w społeczeństwie przedmioty o symbolicznym charakterze oraz powszechnie akceptowane sądy egzystencjonalno-normatywne (orientacje wartościujące). Pojęcie wartości wywodzi się z języka niemieckiego od słów Wert i Wuerde, które oznaczają godność, honor, powagę lub godny i wartościowy.

System wartości to zespół wartości uporządkowany według stopnia ważności. Powiązania między wartościami nie są wyłącznie liniowe. Do ujawnienia hierarchii wartości dochodzi najczęściej w sytuacji konfliktowej, gdy konieczny jest wybór i rezygnacja z danych wartości.

Wartością może być dowolny przedmiot, idea lub instytucja któremu jednostka przypisuje ważną rolę w życiu, a dążenie do jego osiągnięcia traktowane jest jako konieczność ze względu na zaspokajanie potrzeb jednostki. Zewnętrznym przejawem wartości jest obserwowalne zachowanie.

Wartości pełnią rolę kryteriów wyboru dążeń ogólnospołecznych, są standardem integracji jednostki ze społeczeństwem, różnicują społeczną sferę osobowości ludzkiej.

Wartości to cechy stanowiące o nieprzeciętnych walorach kogoś lub czegoś.

Ujęcie Schelera

Według Maxa Schelera wartości są obiektywne i normatywne (zobowiązują moralnie). Scheler przeciwstawia się subiektywnemu pojmowaniu wartości i wprowadza rozróżnienie pomiędzy wartościami i ethosem. Ethos to sfera wartości tworzona i uznawana przez tego oto konkretnego człowieka (lub grupę ludzi, pewną kulturę) - jest subiektywna i może być diametralnie różna od sfery obiektywnej.

Wartości są między sobą we wzajemnych relacjach i tworzą hierarchię. Najniższe są wartości

utylitarne (użyteczne - nieużyteczne) - Scheler wahał się co do zasadności istnienia tej kategorii wartości.

Kolejne szczeble hierarchii tworzą kolejno wartości

hedonistyczne (przyjemne -nieprzyjemne) - są to wartości czysto zmysłowe tj. węch, wzrok, słuch, dotyk, zapach, smak.,
witalne (związane z życiem i śmiercią np. siła, zdrowie, sytość, wiek),
duchowe które dzielą się na:
- poznawcze (wola czystego poznania prawdy)
- prawne (porządek - nieporządek, poczucie hierarchii i sprawiedliwości)
- estetyczne (piękno - brzydota).

Najwyższym szczeblem hierarchii są wartości

absolutne (skoncentrowane wokół pojęcia świętości).

Moralność polega na wybieraniu zgodnym z przedstawioną hierarchią wartości.

Im wartość jest wyższa tym bardziej jest trwała, mniej zależna od organizmu, daje głębsze zadowolenie i jest łatwiej dzielona z innymi ludźmi.

Ujęcie Jonathana H. Turnera

System symboli w postaci abstrakcyjnych pojęć moralnych określających, dobro zło co stosowne, a co niestosowne, co słuszne a co niesłuszne. Wartości odnoszą się do wszystkiego nawet do najbardziej zróżnicowanych sytuacji ponieważ są abstrakcyjne i ogólne.

Typy wartości

wartości autoteliczne – autonomiczne, naczelne, centralne, zajmujące najważniejsze miejsce w hierarchii wartości, realizacja tych wartości jest dobrem samym w sobie
wartości instrumentalne – podrzędne, o niższym znaczeniu, są elementem pomocniczym w osiąganiu wartości najwyższych (autotelicznych) mają one charakter wykonawczy, służą w wykonywaniu celów wyższych.
wartości uznawane - mają genezę społeczną, są związane z przekonaniami określającymi ich obiektywne znaczenie w otoczeniu społecznym
wartości odczuwane - wywodzą się z indywidualnych skłonności człowieka i są związane z emocjami, odczuwaniem ich atrakcyjności)
wartości zinternalizowane – rzeczywiście uznawane, poprzez które jednostka określa siebie samą, są to jej wartości
wartości allocentryczne - ulokowane na zewnątrz Ja
wartości egocentryczne - Ja w centrum uwagi
wartości deklarowane

Rodzaje wartości

wartości socjocentryczne (bezpieczeństwo narodowe, ochrona środowiska)
wartości interpersonalne (porozumienie)
wartości religijne (pobożność, pokora, posłuszeństwo)
wartości intelektualne (logiczność)
wartości naukowe (prawdziwość, neutralność)
wartości etyczne (dobro, prawda)
wartości emocjonalne (empatia, sympatia)
wartości estetyczne (piękno)
wartości polityczne (wolność)
wartości prestiżowe (autorytet)
wartości perfekcjonistyczne (precyzja)
wartości zachowawcze (zdrowie)
wartości konsumpcyjne (zamożność)
wartości hedonistyczne (przyjemność)
wartości materialne (bogactwo, posiadanie)

Badaniem wartości zajmuje się aksjologia.

Wartości grupowe

Wartości grupowe, to wartości, które pojawiają się w grupie sytuacyjnie i wprawiają ją w działanie.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Value Pluralism, Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.)
Incommensurable Values, Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.)

Ten artykuł bazuje na treści z Prepedii, która, by zachować go dla Użytkowników Internetu, skopiowała go przed usunięciem z Wikipedii: Wartości. Autorzy są podani w historii edycji.
Prawa autorskie: licencja CC-BY-SA 3.0 oraz GNU FDL