| UWAGA |
|---|
Większość artykułów w portalu to nasze własne teksty z kluczowych dziedzin związanych z naszą misją. Spora część materiałów pochodzi też z polskiej wersji Wikipedii, gdzie były odrzucone ze względu na politykę redaktorów (przeczytaj o krytyce Wikipedii). Są też i takie, które zostały przeniesione na nasze strony, gdyż stanowią istotne uzupełnienie merytorycznej treści naszego serwisu. Wszystkie artykuły podlegają edycji przez naszych Użytkowników, dlatego ich wersje mogą się różnić od prezentowanych na innych witrynach. |
Wolbórka
 Wolbórka w Tomaszowie Mazowieckim (Park Miejski „Bulwary”) | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Państwo | |
| Rzeka | |
| Długość | 48,8 km |
| Powierzchnia zlewni |
941 km² |
| Źródło | |
| Miejsce | w okolicy Tuszyna |
| Ujście | |
| Recypient |
rzeka Pilica |
| Miejsce | w okolicy miasta Tomaszów Mazowiecki |
| Współrzędne | |
Położenie na mapie brak  Brak mapy: POL | |
Położenie na mapie świata  | |
.jpg)
Wolbórka – rzeka w środkowej Polsce, w województwie łódzkim. Wolbórka jest najdłuższym lewobrzeżnym dopływem Pilicy.
Toponimia
W średniowieczu (XIII-XV w.) rzeka nazywała się Wojborza albo Wojborzyca, w okresie staropolskim (XV-XVII w.) Wolborza albo Wolborzyca. Nazwa zbliżona do współczesnej Wolborka po raz pierwszy pojawia się w XVIII w. (1775). W niektórych źródłach błędnie podaje się, że Wolbórka nosi(ła) alternatywne miano „Czarna”. Tak (Czarna) nazywa się główny dopływ dolnej Wolbórki.
Przebieg
Wolbórka jest rzeką o długości 48,8 km[1] i powierzchni dorzecza 941 km². Płynie przez Wzniesienia Łódzkie i Równinę Piotrkowską do Doliny Białobrzeskiej. Rzeka wypływa ze źródeł w lasach, ok. 3 km na północny zachód od Tuszyna, koło trasy Łódź – Tuszyn. Początkowo Wolbórka płynie przez las, a następnie szeroką doliną wśród łąk. Na 15. kilometrze od źródeł przyjmuje płynącą od północy Miazgę. Od tego miejsca rzeka jest całkowicie uregulowana, a jej dolina – w pełni zmeliorowana. Wolbórka aż do ujścia płynie wśród prawie bezdrzewnego krajobrazu. Urozmaicają go jedynie stare parki w Remiszewicach, Rzeczkowie i Lubiatowie. Rzeka tworzy szeroką, bagnistą dolinę w Wolborzu, przyjmując tutaj Moszczankę i kilka innych, mniejszych dopływów. Dalej Wolbórka płynie nadal szeroką, zmeliorowaną doliną, która zwęża się dopiero pod Tomaszowem Mazowieckim. Tutaj zachowała swoje naturalne koryto i nadbrzeżne zadrzewienia – przepływa przez dwa największe miejskie parki. Wolbórka wpływa do Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim przy ulicy Wapiennej.
Dorzecze
Ważniejsze dopływy:
- Pobocznica (P), długość 6 km
- Trzebinka (L), długość 3,5 km, dorzecze 16,4 km²
- Miazga (L), długość 29 km, dorzecze 139,4 km²
- Moszczanka (P), długość 17,9 km, dorzecze 169,1 km²
- Czarna (L), długość 20,2 km, dorzecze 316 km²
Ważniejsze miejscowości nad Wolbórką: Będków, Wolbórz, Tomaszów Mazowiecki (jedyne miasto).
Wykorzystanie przemysłowe
Plik:Rzeka Wolbórka w Tomaszowie Mazowieckim. Widok z mostu na ulicy Nowowiejskiej.ogv
W przeszłości wody Wolbórki poruszały młyny i urządznia hutnicze XVIII–wieczengo przemysłu ciężkiego. Wartki nurt rzeki był głowną siłą napędową dwóch wielkich pieców hutniczych w osadach, które dały początek miastu Tomaszów Mazowiecki (Kuźnice Tomaszowskie, Gustek). Około 1830 roku w dzisiejszym powiecie tomaszowskim było dziewięć młynów nad Wolbórką. W XVII i XIX wieku wodami Wolbórki spławiano wapno hydrauliczne wytwarzane w kilku tomaszowskich manufakturach przy kopalniach wapienia. Rzeka była również szlakiem transportu zboża z dóbr będkowskich. W następnym stuleciu przy Wolbórce i rzece Czarnej powstało wiele zakładów przemysłu lekkiego w Tomaszowie. Choć po wynalezieniu maszyny parowej odchodzono od napędu wodnego, to jednak woda nadal była niezbędna do schładzania urządzeń (m.in. fabryk rodziny Landsberów, Moritza Piescha, Batavii, fabryki dywanów Bornsteina w Starzycach nad Czarną i Mullera na Rolandówce nad Wolbórką)[2][3]. Do rzeki odprowadzano również ścieki poprodukcyjne jeszcze pod koniec XX wieku (w Tomaszowie: fabryka dywanów „Weltom”, przemysłu lekkiego „Tomtex”, przemysłu chemicznego – „Wistom” nad rzeką Czarną przy jej ujściu do Wobórki). Nieopodal ujścia Wolborki do rzeki Pilicy znajduje się tomaszowska oczyszczalnia ścieków.
Rekreacja
W Tomaszowie Mazowieckim nad Wolbórką znajdują się dwa największe w mieście parki: – powstały w 1953 w czynie społecznym, dzisiejszy park im. „Solidarności”; – oraz zrewitalizowany w 2019 roku park miejski „Bulwary”[4][5].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Wolbórka, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2010-05-03].
- ↑ Barbara Wachowska (red.), Tomaszów Mazowiecki : dzieje miasta, 1980, ISBN 83-01-01188-2.
- ↑ Jan Góral, Ryszard Kotewicz, Dwa wieki Tomaszowa Mazowieckiego : zarys dziejów miasta 1788-1990, Grafbis, 1992, ISBN 83-900886-0-6.
- ↑ PKS Tomaszów Mazowiecki, www.pkstomaszowmaz.pl [dostęp 2021-08-18].
- ↑ Park Bulwary otwarty!, www.tomaszow-maz.pl [dostęp 2021-08-18] (pol.).
Bibliografia
- Jerzy Duma, Gewässernamen im rechten Zuflussgebiet der Weichsel zwischen Pilica und Brda (Nazwy wodne w zlewisku lewych dopływów Wisły od Pilicy po ujście Brdy), Lieferung 14, Stuttgart 1999: Franz Steiner Verlag, s. 94-95.
- Jerzy Duma, Nazwy rzek lewobrzeżnego Mazowsza z całym dorzeczem Pilicy, Warszawa 1999: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, s. 76, 85, 102.
- Jadwiga Moszczyńska, Hydrologia dorzecza Wolbórki, Acta Geographica Lodziensia 46, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1986: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.